Wat gebeurde er 400 jaar geleden

Dit jaar is het 400 jaar geleden dat Dordrecht een half jaar lang het centrum van Europa was. Meer dan honderd predikanten, professoren en politici kwamen in Dordrecht bijeen tijdens de Dordtse Synode. Naast een unieke kerkvergadering was dit ook een politiek en cultureel evenement, dat van invloed is geweest op onze geschiedenis, onze taal en onze gezamenlijke normen en waarden, tot op de dag van vandaag.

Van 10 november 2018 tot 29 mei 2019, precies 400 jaar later, viert Dordrecht onder de noemer Ode aan de Synode het belang van deze bijeenkomst met een programma voor een breed publiek. Inwoners, culturele en kerkelijke instellingen organiseren vele activiteiten zoals tentoonstellingen, congressen, films, concerten, lezingen en debatten, theater, rondwandelingen, muurschilderingen en verschillende bijzondere culturele projecten. Drie thema’s vormen daarin de rode draad: taal, identiteit en gastvrijheid.

Hoe kwam de Synode tot stand

Van 1609 tot 1621 besluiten de Nederlanden en Spanje de wapens neer te leggen. Door dit Twaalfjarig Bestand verschuift de aandacht van oorlogvoering naar interne politieke en religieuze kwesties. Discussie over de positie van de kerk binnen de staat en de vraag of de oorlog moet worden hervat, verscheuren de politiek. Raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt en stadhouder Maurits staan lijnrecht tegenover elkaar. Ook op religieus gebied zijn er twee kampen: de remonstranten (rekkelijken) en contraremonstranten (preciezen). Van Oldenbarnevelt sluit zich aan bij de remonstranten, Maurits bij de contraremonstranten.

In 1618 komt er een einde aan het politieke conflict. Stadhouder Maurits laat Oldenbarnevelt arresteren wegens landverraad. Voor het oplossen van het religieuze conflict vindt een Nationale Synode plaats, in de Kloveniersdoelen in Dordrecht. Afgevaardigden van de Staten Generaal hielden vanuit politiek oogpunt in de gaten of het goed verliep. Zeven maanden vergaderen politici, professoren en predikanten uit Groot-Brittannië, Zwitserland, de Duitse gebieden en de Republiek met elkaar. Met als uitkomsten: de formulering van de Dordtse Leerregels en een nieuwe vertaling van de Bijbel: de Statenvertaling. Dit jaar is het 400 jaar geleden dat de Synode van Dordrecht begon. Het was de eerste en enige internationale protestantse kerkvergadering in de vroegmoderne tijd. Veel Dordtenaren, en veel Nederlanders, hebben geen idee meer hoe ‘revolutionair’ de Synode van Dordrecht van 1618-1619 was. En hoe groot de invloed op onze cultuur en natuurlijk op het protestantisme.

Meer achtergrondinformatie? Kijk dan op: “De Synode van Dordrecht 1618-1619, 2018-2019“.

De invloed van de Synode;

toen & nu

Historisch Belang

De vergadering duurde ruim een half jaar, en had maar liefst 180 zittingen. De oplossing voor de verdeeldheid tussen remonstranten en contraremonstranten verdient geen schoonheidsprijs: de remonstranten werden uit de vergadering gezet omdat een inhoudelijke discussie onmogelijk bleek.

Het conflict werd dus niet opgelost, maar een escalatie was voorkomen. De remonstranten stichtten de Remonstrantse Broederschap, een nieuwe kerk die zich tot op de huidige dag presenteert als een vrijzinnig alternatief voor de christelijke orthodoxie. Zo werd in Dordrecht het calvinisme en de rol van de kerk in de samenleving begin 17de eeuw vastgelegd. Vervolgens verspreidde het gedachtegoed zich onder andere met de handelscompagnieën over de wereld; en later opnieuw met de emigratie en zending in de 19de en de 20ste eeuw.

De Dordtse Leerregels, de belangrijkste besluiten van de Synode, hebben een vorm en een stelligheid waar de 21ste-eeuwse Nederlander moeite mee heeft. Toch gaan ze over nog altijd actuele vragen zoals de keuzevrijheid van de mens. In Azië, zelfs in China en Zuid-Korea, bloeit het protestantisme en de Dordtse leerregels. Aan de VU bestuderen regelmatig studenten uit die landen de ‘Dordtse traditie’. De Synode staat daarmee nog altijd als een huis; hier in onze stad is 400 jaar geleden geschiedenis geschreven. Het is goed om je dat als inwoner van Dordrecht te realiseren.

Calvinisme en onze volksaard

Het calvinisme drukt een stempel op hoe wij als volk worden getypeerd. In de Nederlandse volksmond en tal van publicaties wordt calvinisme nog immer geassocieerd met moraliteit, zuinigheid, soberheid, zelfbeheersing en kuisheid, arbeidszin, verantwoordelijkheidsgevoel en betrouwbaarheid. Maar ook met vrijgevigheid en vrijwilligerswerk. Of, weer wat minder flatteus, met betweterigheid en moralisme, of nog negatiever: met dogmatisme, krenterigheid, bekrompenheid en gebrek aan levensvreugde.

Die overvloed aan moraliteiten, een grote traditie van welsprekendheid en een voorliefde voor de combinatie van lering en vermaak, lijkt een rijke voedingsbodem te hebben opgeleverd voor een eigen cabarettraditie. Is het toeval dat veel cabaretiers uit de protestantse hoek komen?

Eenheid door taal

De Synode besloot tot het vertalen van de Bijbel vanuit de originele talen naar het Nederlands. In 1637 verschijnt de eerste zogenaamde Statenbijbel, die blijvende invloed heeft op de Nederlandse taal. Taal speelt een hoofdrol in de Reformatie en de protestantse cultuur.

De Bijbel en het gesproken woord stonden en staan centraal in de protestantse kerk. Zelf de bijbel kunnen lezen, maar dan wel in de juiste vertaling, was daarom destijds heel belangrijk. De opdracht van de Staten-Generaal, op verzoek van de Synode, voor het vertalen van de Bijbel in de Nederlandse taal was van grote betekenis op de ontwikkeling van een Nederlandse standaardtaal.

Het lijkt ook een politiek project dat de zeven provincies met taal moest verenigen. De ene streek kon destijds de andere soms moeilijk verstaan. Een officiële taal waarin iedereen zich kon herkennen, zou daar een einde aan maken en de landsdelen meer tot eenheid brengen.

Gastvrij Dordrecht

Dordrecht leek zich zeer bewust van de historische betekenis van de Synode voor de reputatie van de stad: de promotie van de Synode was citymarketing ‘avant la lettre’.

De stad lag er in 1618 piekfijn bij: de plek van aankomst van de gasten was het Groothoofd. De Groothoofdspoort was verfraaid met een stedemaagd, en bezoekers konden vanaf een zogenaamde ‘draaiom’ bij de vergaderlocatie in de Kloveniersdoelen de stad van bovenaf bewonderen. Herbergiers deden die periode goede zaken. De Synode was openbaar toegankelijk, en trok ook belangstelling van bezoekers van buiten de stad. Beroemde theologen werden zelfs om hun handtekening gevraagd. Ook burgers gaven onderdak aan de eerbiedwaardige gasten uit binnen- en buitenland. En na afloop van de Synode bood het stadsbestuur hen een groots diner aan.